Hoa súng

Chi Súng (danh pháp khoa học: Nymphaea) là một chi chứa các loài thực vật thủy sinh thuộc họ Súng(Nymphaeaceae). Tên gọi thông thường của các loài trong chi này, được chia sẻ cùng với một số chi khác trong họ này, là súng. Các lá của chi Nymphaea có vết khía chữ V nối từ mép lá tới cuống lá oiử khu vực trung tâm. Chi này có khoảng 50 loài, với sự phân bổ rộng khắp thế giới.

Chi này có quan hệ họ hàng gần với chi Nuphar, chúng khác nhau ở chỗ là các cánh hoa của chi Nymphaea lớn hơn nhiều so với các lá đài của đài hoa, trong khi ở chi Nuphar thì các cánh hoa lại nhỏ hơn so với các lá đài màu vàng (4-6 lá). Quả khi chín cũng khác nhau, với quả của chi Nymphaea chìm xuống dưới mặt nước ngay sau khi hoa khép lại, trong khi quả của chi Nuphar lại ở trên mặt nước cho đến khi chín.

Cây súng trắng Ai Cập (Nymphaea lotus) trong tạp chí thực vật Curtis

Người Ai Cập cổ đại sùng kính hoa súng sông Nin, hay hoa sen như họ gọi nó. Súng xanh Ai Cập (Nymphaea caerulea), nở hoa vào buổi sáng và sau đó chìm xuống dưới mặt nước vào lúc chiều tối. Súng trắng Ai Cập (Nymphaea lotus) lại nở hoa vào buổi đêm và khép lại vào buổi sáng. Các dấu tích của cả hai loại hoa này đều được tìm thấy trong lăng mộ của Ramesses II.

Các loài súng không có quan hệ họ hàng gì với các loài loa kèn (huệ tây) thuộc họ Loa kèn (Liliaceae), bộ Loa kèn (Liliales) mặc dù tên gọi bằng tiếng Anh của chúng là water-lily (huệ nước). Chúng cũng không có quan hệ họ hàng gì với các loài hoa sen thực sự thuộc chi Nelumbo, là các loài hoa được sử dụng trong ẩm thực tại khu vực châu Á cũng như là loại hoa linh thiêng của đạo Hindu và đạo Phật.

Nhiều loại hoa súng thông thường trong các khu vườn thủy sinh thực chất là các giống lai ghép.

Ở nước ta, Hai cây hoa cảnh mọc dưới nước, thường được ưa thích ở nước nhà là hoa sen và hoa súng đã được tạp chí Hoa cảnh đề cập nhiều lần. Hoa súng tuy không được kính mến bằng hoa sen , là hoa bình dân nhưng đa dạng hơn hoa sen.

Ở Việt Nam có 4 loài súng đã định danh. Loài hoa súng mọc khắp nơi Ở Việt Nam là loài Súng trắng, tên khoa học là Nymphaea pubescens Wild. L., tên Anh là Night Lotus. Rễ củ rất dài và rất to, 15 - 35 cai. Lá như lọng che, bìa răng cưa. Hoa súng này nở ban ngày vào buổi sáng tinh sương, tuy tên Anh lại là hoa súng ban đêm. Hoa to, 10 - 20cm, cánh trắng hay hồng, có hơn 100 nhụy đực màu vàng .

Các loài cây này sống lâu năm, mọc hoang dại trong ao, mương, kênh, rạch, láng nước, bàu trũng khắp mọi khu vực của Việt Nam. Hiện tại, việc khai thác loài hoa này còn tự phát, chưa có quy hoạch. Tuy nhiên các loài cây này có khả năng tái sinh mạnh. Chưa thấy tài liệu nào thống kê tại Việt Nam có bao nhiêu loài súng, mặc dù có một số tài liệu nói rằng có khoảng 5 loài. Trong một số tài liệu có nhắc tới súng lam (Nymphaea stellata = Nymphaea nouchali?), súng đỏ (Nymphaea rubra), súng trắng (Nymphaea lotus = Nymphaea pubescens?), v.v...

Tại các chợ ở miền tây Nam Bộ, có thể thấy bán những bó cọng bông súng mập mạp nâu nâu mang bông có màu tím nhạt, cuộn tròn, tươi rói. Bông súng cắt khúc có thể được thưởng thức bằng cách chấm mắm kho, trộn gỏi, hay ăn sống, cũng như có thể thể xào, nấu canh...
Súng đỏ tên khoa học là N.rubra. Roxb., tên Anh là Red Water lily, hay được trồng trong ao hồ vì lá rộng, cánh hoa đỏ đẹp và đếm được 50 nhụy vàng. Đây là loài súng nở đêm và úp lại vào khoảng 11 giờ sáng.
 Ngoài ra còn có loài hoa súng lá to, đường kính trên 1m màu đỏ, gân lá nổi bật dưới Lá, bìa lá cong lên phía trên phiến lá, hoa to 20 - 40 cm, nở ban đêm. Đó là loài hoa súng Vương Giả hay súng Mexico, du nhập từ xứ Mexico, Bắc Mỹ Châu.

Trong thực vật học, hoa Súng được xếp vào bộ Nymphaeales, xuất xứ từ chữ “Nympho” để chỉ những nữ thần trong thần thoại Hy Lạp, đây là những nữ thần trẻ trung, xinh đẹp sống ở sông, suối, ao hồ. Người đời tin rằng ở những nơi mà các nữ thần đến chơi đùa thì đều có mọc lên những bông hoa sung. Chính vẻ thanh tú và sắc trắng tinh khôi của loài hoa này đã đem lại ý nghĩa tượng trưng cho sự trong sạch của tâm hồn. Ngoài ra loài hoa này thường chỉ nở vào lúc chớm chiều tà, giống như các buổi nô đùa ngắn ngủi của các nữ thần. Bông súng là loài cây mọc trên nước, có hai lá mầm mọc từ phôi, phát triển thành những phiến lá rộng, phẳng, nổi trên mặt nước. Ngoài màu trắng chủ đạo, còn có nhiều loại hoa Súng có những màu sắc sặc sỡ khác nhau, tô điểm cho vẻ đẹp của những mặt hồ tĩnh lặng.

Người Ai Cập đã dâng tặng riêng hoa Súng cho thần Mặt trời, vị thần của sự hung biện. Loài hoa thú vị này khép mình về đêm và ngon giấc trên mặt nước yên tĩnh từ hoàng hôn cho đến bình minh. Hoa sung được gắn liền với dãi băng buộc đầu của ngài Osiris, một vị thần của Ai Cập.Nhiều vị thần trong đền thờ bách thần Hindu cũng đã được thể hiện với tư thế đang ngồi trên những bông hoa này, hình ảnh này gợi cho chúng ta nhớ đến truyền thuyết là thế giới này đã sinh ra từ giữa những dòng nước.

Hoa súng được gắn liền với dải băng trên đầu của ngài Osiris – một vị thần của Ai Cập. Trong đền thờ bách thần Hinđu cũng trong tư thế ngồi trên bông hoa súng. Đó là hình ảnh gợi nhớ tới truyền thuyết rằng xưa kia thế giới này đã sinh ra từ giữa dòng nước…

Nở trên sông nước rụt rè

Hoa như sao, mở cánh xoè nhẹ trôi

Mênh mang dòng nước gọi mời

Âm thanh đồng vọng, rực ngời sắc hoa…

Nguồn mở rộng : 

Họ Súng (danh pháp khoa học: Nymphaeaceae) là một danh pháp thực vật để chỉ một họ trong thực vật có hoa. Hoa súng trắng là quốc hoa của Bangladesh. Đối với một số nền văn hóa phương Tây thì nó là loài hoa biểu tượng của những người sinh vào tháng 7.

Các loài súng sinh sống ở các khu vực ao, hồ và đầm lầy, với lá và hoa nổi lên trên mặt nước. Lá súng hình tròn, các chi Nymphaea và Nuphar có lá bị khía chữ V nối từ mép lá tới phần cuống lá, nhưng chi Victoria lại có lá hoàn toàn tròn và không bị khía. Lá đơn, mọc cách. Hoa xếp xoắn vòng: lá đài 4 - 12 (thường 5 - 6) đôi khi có màu và lớn hơn cánh hoa như ở chi Nuphar. Cánh hoa nhiều, xếp lợp (ở chi Nuphar cánh hoa rất nhỏ và có dạng vảy). Nhị nhiều, xếp xoắn. Bộ nhụy gồm 5 - 35 lá noãn, hợp nguyên lá noãn với bầu thượng, trung hoặc hạ. Tổng cộng 4-6 chi và khoảng 60-80 loài (tùy theo hệ thống phân loại), phân bố rộng khắp thế giới. Ở Việt Nam có 3 chi là Nymphaea, Euryale và Barclaya với khoảng 5 loài

Theo phân loại của nghề làm vườn thì các loài súng bao gồm 2 thể loại chính là: súng chịu rét và súng nhiệt đới. Các loài súng chịu rét chỉ nở hoa vào ban ngày còn các loài súng nhiệt đới có thể nở hoa vào ban ngày hoặc ban đêm cũng như là nhóm duy nhất có chứa các loài súng với hoa có màu xanh lam.

Khả năng tồn tại của hạt súng theo thời gian là rất dài, vào khoảng 2000 năm.

Hoa súng có thể có mùi thơm (chẳng hạn loài súng thơm Nymphaea odorata). Hiện nay tồn tại khoảng vài trăm giống hoa súng khác nhau.